Strefa ucznia. Szkoła podstawowa. Język polski. Klasa 7

Mitologia Prasłowian

Materiał uzupełniający treść podręcznika Język polski 7. Między nami (s. 17)

MITOLOGIA SŁOWIAN jest jednym z systemów wierzeń, o którym – mimo badań – wciąż wiadomo niewiele. Dane pochodzące z rozproszonych informacji zamieszczonych w różnych źródłach są niepełne i często subiektywne. Ustalenia badaczy (językoznawców, religioznawców, kulturoznawców, archeologów, etnografów) na podstawie tak szczątkowej wiedzy są tylko hipotetyczną rekonstrukcją.

1. Wierzenia Słowian w relacjach obcokrajowców.

Szczecin, ludne i obszerne miasto, a większe jak Julin jest, gdyż ono sobą trzy góry zajmuje, z których średnia najwyższa najwyższemu pogan bóstwu, nazwanemu Trygław, poświęcona, trójgłowy miała na sobie posąg. Złota opona usta i oczy zasłaniała bogu; za wyznaniem zaś samych kapłanów tego bóstwa wiemy, iż przeto najwyższy u niego bóg o trzech głowach był, że ma o trzech królestwach pieczę, o niebieskim, piekielnym i wodnym, a zaś twarz dlatego zakryta, by grzechów ludzkich, niby to nie widząc, nie prześladował zbyt, lecz pomimo siebie je puszczał.

Tadeusz Linkner, Słowiańskie bogi i demony, s. 23–24, cyt. za: Bronisław Trentowski, Żywot św. Ottona

Na zdjęciach figura Trygława w parku miejskim w Wolinie. Fot. Radosław Drożdżewski

Niezmierny był w świątnicy bałwan, wielkością swoją ciała ludzkiego wzrost wszelki przechodzący. Miał on cztery głowy ze czterema karkami, z których dwie naprzód, a dwie w tył patrzały, atoli zwracając się nieco ku lewej i prawej stronie, tak że oczy ich napotykałeś zewsząd. W prawej ręce trzymał róg, różnego rodzaju kruszcem wysadzany, który kapłaństwo wypełniało miodem, ku wywróżeniu następnego roku urodzajów, w lewicy zaś miał łuk, przytulony nico ku bokowi. Suknia li do kolan długa, z rozmaitych kawałków drzewa sztucznie urobiona i sklejona, miała tak delikatne z kolanami spoje, iż najbystrzejszym okiem dostrzec ich nie było można. Nogi stały na podstawku w bliskości ziemi. Broda i głowa były po słowiańsku wygolone. Około niego leżały siodło, wędzidło, miecz, pochwa, pas i inne godła bardzo kosztowne.

Tadeusz Linkner, Słowiańskie bogi i demony, s. 28–29, cyt. za: Sakso Gramatyk, Gesta Danorum…, z ok. 1185 roku

Na zdjęciach posąg Światowida w parku Alfreda w Czeladzi. Fot. Jędrzej Bogus

2. Tematyka związana z mitologią Słowian była i jest do dziś źródłem natchnienia dla wielu artystów. Domysły na temat wierzeń rozpalały wyobraźnię pisarzy i malarzy, inspirowały do tworzenia fantastycznych opowieści i innych dzieł.

Zofia Stryjeńska, Trygław, 1917, karton, litografia barwna. Fot. Piotr Ligier

Stanisław Jakubowski, Światowid, 1923, grafika, papier, drzeworyt barwny. Fot. Piotr Ligier

Możecie także obejrzeć w internecie grafiki Aleksa Fantalowa i Andrieja Klimienki oraz przejrzeć następujące opracowania:

Andrzej Szyjewski, Religia Słowian (ibuk.pl)
Aleksander Brϋckner, Mitologia słowiańska i polska

Wersja do wydruku – plik pdf

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.

Pismo i sztuka czytania

Materiał uzupełniający treść podręcznika Język polski 7. Między nami (s. 63)

JAK EDYTOWAĆ TEKST?

Współcześnie niemal wszystko, co czytamy, ma postać drukowaną lub elektroniczną. Ręczne pismo pojawia się jeszcze na przykład w krótkich notatkach, które mama, wychodząc z domu, zostawia dzieciom, w zeszytach szkolnych czy prywatnych zapiskach. Często nawet kalendarze czy organizery, w których notujemy, co mamy zrobić następnego dnia, mają postać elektroniczną. Jednak niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z pismem odręcznym czy z drukowanym, obowiązują nas ustalone zasady poprawności ortograficznej, interpunkcyjnej bądź językowej. Oprócz tego musimy dbać także o to, jak napisany przez nas tekst wygląda. W wypadku pisma ręcznego pamiętamy między innymi o marginesach, staramy się, aby nasze pismo było czytelne i estetyczne. W przypadku tekstu drukowanego należy z kolei zadbać o odpowiednie sformatowanie, a więc o:

dobranie odpowiedniego rodzaju czcionki według rozmiaru i kształtu,
właściwe odstępy między wierszami tekstu,
wyznaczenie marginesów,
właściwe wyrównanie tekstu.

Poniżej znajdziesz kilka podstawowych informacji teoretycznych dotyczących edycji tekstów, a także praktyczne wskazówki, jak sprawić, aby twoje wypracowanie było odpowiednio sformatowane.

KSZTAŁT PISMA

Pismo, czyli system znaków służący do utrwalenia lub zastąpienia języka mówionego przez zapis, ma kilka odmian. Ze względu na kształt pisma możemy wyróżnić pismo tekstowe, a więc takie, którego znaki mają kształt małych liter alfabetu, oraz pismo wersalikowe, mające kształt wielkich liter alfabetu.

Wskazówka 1

Pisząc wypracowania, używaj pisma tekstowego, jest ono bowiem łatwiej rozpoznawane przez czytelnika.

Wersalików używaj tylko wtedy, kiedy chcesz wyróżnić krótką partię tekstu, np. tytuł.

KRÓJ PISMA – FONT – CZCIONKA

Przez krój pisma rozumiemy jego wygląd graficzny. Poszczególne kroje pisma charakteryzują się jednolitymi cechami graficznymi, takimi jak: styl, rytm (regularne powtarzanie się pionowych kresek), proporcje, obecność lub brak szeryfów (poprzecznych lub ukośnych kreseczek stanowiących zakończenie liter). Różne kroje pisma mają też swoje odmiany i tak na przykład ze względu na pochylenie znaków możemy wyróżnić odmianę prostą lub pochyłą, a ze względu na grubość kresek tworzących litery – odmianę pisma bardzo cienkiego, cienkiego, normalnego, półgrubego, grubego i bardzo grubego.

Obraz kroju pisma mamy zapisany w postaci cyfrowej w programie komputerowym i nosi on nazwę fontu.

Wskazówka 2

Pisząc wypracowanie, używaj pisma prostego, a pod względem grubości kresek – pisma normalnego. Fontami, które najlepiej spełniają tutaj swoją funkcję, są: Times New Roman lub Arial.

Pisma pochyłego i pogrubionego używaj tylko wtedy, kiedy chcesz coś wyróżnić w tekście. Pismem pochyłym możesz zapisywać na przykład tytuły lektur, do których odwołujesz się w swojej pracy.

WIELKOŚĆ (STOPIEŃ) PISMA

Wielkość pisma określa się w punktach typograficznych. Punkt typograficzny to 0,376 mm. W tekstach publikacji używa się zazwyczaj stopnia pisma o wielkości od 9 do 12 punktów.

Wskazówka 3

Pisząc wypracowanie, używaj najlepiej pisma o wielkości 11 lub 12 punktów typograficznych, czyli pisz tak zwaną dwunastką lub jedenastką. Większe pismo stosuj tylko w tytułach.

ODSTĘP MIĘDZY WIERSZAMI

Między poszczególnymi wierszami tekstu powinien być zachowany odpowiedni odstęp, który nazywamy interlinią. Zachowanie interlinii jest bardzo istotne, gdyż ułatwia czytanie tekstu. Dlatego w wypadku dłuższych wierszy niezbędny jest większy odstęp między nimi. W edytorach tekstu, takich jak na przykład Microsoft Word, mamy automatycznie ustaloną interlinię, która może wynosić 1; 1,5; 2; 2,5; 3.

Wskazówka 4

Pamiętaj o stosowaniu interlinii – najlepiej, żeby wynosiła 1 lub 1,5.

MARGINESY

Aby strona z tekstem wyglądała estetycznie i by można było ją wydrukować, należy wyznaczyć marginesy. Wyróżniamy marginesy dolny i górny oraz lewy i prawy. W standardowym ustawieniu marginesów każdy z nich wynosi 2,5 cm. Można jednak ustawić także marginesy wąskie, umiarkowane oraz szerokie albo ustawić własne marginesy niestandardowe. Wielkość marginesu powinno się dostosować do potrzeb danego tekstu.

Wskazówka 5

Pamiętaj o ustawieniu odpowiednich marginesów.

WYRÓWNANIE WIERSZY TEKSTU

Tekst może być wyrównany:

obustronnie (wyjustowany), czyli do obu marginesów bocznych,
lewostronnie, czyli do lewego marginesu,
prawostronnie, czyli do prawego marginesu,
do środka (wycentrowany).

Tekst zasadniczy, a więc na przykład tekst wypracowania szkolnego, powinno się wyjustować, a więc wyrównać obustronnie. Wyrównania lewostronnego używamy, zapisując na przykład tytuły rozdziałów, wyrównania prawostronnego – kiedy umieszczamy pod tekstem podpis autora. Wyśrodkować możemy tytuł artykułu.

Wskazówka 6

Pamiętaj o wyjustowaniu (wyrównaniu) tekstu wypracowania.

AKAPIT

Akapit to podstawowa jednostka tekstu, która zaczyna się zawsze od nowego wiersza. Akapity powinny mieć jednolity charakter, a zatem nie należy w ich obrębie zmieniać ani stopnia, ani kroju pisma, a także odstępów międzywierszowych. Akapity rozpoczyna się zazwyczaj wcięciem akapitowym.

Wskazówka 7

Pamiętaj o dzieleniu tekstu na akapity i rozpoczynaj je wcięciem akapitowym. Konsekwentnie używaj też tego samego kroju i stopnia pisma oraz interlinii.

powiększ

Przemówienie (test)

Materiał uzupełniający treść podręcznika Język polski 7. Między nami (s. 116 i 280)

1. Przypomnij sobie, co wiesz na temat przemówienia i zaznacz poprawne odpowiedzi. Uwaga! Więcej niż jedna odpowiedź może być poprawna.

Kiedy kieruje się przemówienie do kolegów lub koleżanek, najlepiej rozpocząć je apostrofą:

1. Kochani!
2. Panie i panowie!
3. Szanowni zebrani!
4. Koleżanki i koledzy!

zobacz odpowiedź

Poprawne odpowiedzi: a, d

2. Celem wstępu przemówienia jest najczęściej:

1. przedstawienie argumentów.
2. zdobycie przychylności odbiorców.
3. zainteresowanie odbiorców tematem.
4. przedstawienie problemu/tematu mowy.

zobacz odpowiedź

Poprawne odpowiedzi: b, c, d

3. Podczas wygłaszania przemówienia nie należy:

1. modulować głosu.
2. całkowicie unikać gestykulowania.
3. mówić z zaangażowaniem emocjonalnym.
4. dbać o właściwą intonację i tempo wypowiedzi.
5. mówić cały czas z jednakowym wyrazem twarzy

zobacz odpowiedź

Poprawne odpowiedzi: b, e

4. Aby przemówienie odniosło zamierzony skutek, należy:

1. unikać kontaktu wzrokowego ze słuchaczami.
2. zadbać o porządek i kompozycję wypowiedzi.
3. ułożyć argumenty w odpowiedniej kolejności.
4. dostosować formę wypowiedzi do okoliczności i określonego odbiorcy.
5. wygłosić przemówienie bez wcześniejszego przygotowania, żeby słuchacze nie odnieśli wrażenia sztuczności wypowiedzi.

zobacz odpowiedź

Poprawne odpowiedzi: b, c, d

5. Aby ułatwić przekonanie do siebie słuchaczy, można:

1. używać 1 os. lm.
2. mówić prostym, zrozumiałym językiem.
3. stosować różnego rodzaju przerywniki, np. anegdoty, przykłady.
4. zaakcentować własne zaangażowanie w przedstawiany problem/sprawę.
5. przemawiać jak najdłużej, by odbiorcy mieli wrażenie, że mają do czynienia z osobą kompetentną.

zobacz odpowiedź

Poprawne odpowiedzi: a, b, c, d

2. Napisz, z jakiej okazji i do kogo można się zwrócić, zaczynając przemówienie apostrofą:

Drodzy przyjaciele!
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Wysoki sądzie!
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Czcigodni zebrani!
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Szanowni państwo!
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Kochani!
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Szanowna pani dyrektor!
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

3. Przeczytaj fragment powieści N.H. Kleinbauma Stowarzyszenie umarłych poetów i wykonaj zadania pod tekstem

        Następnego dnia na początku lekcji angielskiego Keating napisał na tablicy wielkimi literami słowo: COLLEGE. Podkreślił je grubą linią.
        – Moi panowie – powiedział – omówimy dziś pewną bardzo ważną dla każdego przyszłego studenta umiejętność, której opanowanie jest niezbędne, jeśli nie chce się zmarnować kilku lat studiowania w college’u. Otóż chodzi o umiejętność analizowania nieprzeczytanych lektur.
         Chłopcy wybuchnęli gromkim śmiechem.
         – College w bardzo krótkim czasie zniszczy wasze zamiłowanie do poezji – mówił dalej Keating. – Dokonają tego długie godziny drobiazgowych analiz i nie kończących się interpretacji. Wiersz będzie dla was istniał tylko jako rymy, zgłoski i metafory… W college’u poznacie na pewno dzieła najwyższego lotu, których piękno powinniście umieć smakować. Niekiedy jednak skazani będziecie na godne pożałowania brednie, których należy unikać jak dżumy. – Keating spacerował powoli przed klasą. – Załóżmy, że zdecydujecie się na wykłady z powieści współczesnej. W ciągu całego semestru czytacie wyborną literaturę, wzruszającego Ojca Goriot Balzaka, Ojców i dzieci Turgieniewa i wiele innych arcydzieł. Kiedy jednak przychodzi okres zaliczeń, okazuje się nagle, że jedynym tematem na egzaminie będzie problem miłości rodzicielskiej, który w swej powieści pod tytułem Wątpliwy debiut podjął nie kto inny jak sam… wasz pan profesor. – Keating zerknął z ukosa na chłopców i mówił dalej. – Po przeczytaniu pierwszych trzech stron książki uświadomicie sobie, że wolelibyście być wysłani na front niż trwonić drogocenny czas na zajmowanie umysłu takimi śmieciami. Ale któż śmiałby głośno narzekać? Czy warto przez taką błahostkę oblać egzamin? Oczywiście, że nie. Przecież przez cały semestr pilnie pracowaliście i powieść współczesną znacie bardzo dobrze. Co zrobić?
         Chłopcy wsłuchiwali się zachłannie w słowa nauczyciela.
         – Sposób na nie przeczytane lektury jest bardzo prosty. Bierzemy do ręki ów Wątpliwy debiut i z kilku zdań streszczenia na obwolucie dowiadujemy się, że pewien jegomość imieniem Frank, który żyje z handlu snopowiązałkami*, poświęca wszystko, by umożliwić przyzwoity start swojej córce o dźwięcznym imieniu Christine, która zresztą jest tyle złakniona sukcesu co leniwa. Na egzaminie swoją odpowiedź rozpoczynamy od przekonania profesora, iż nie będziemy przytaczać szczegółów intrygi, by od razu przejść do głębszej interpretacji znakomitego dzieła. Jednocześnie chytrze przemycamy wszystkie nasze wiadomości z obwoluty, chcąc utwierdzić go, iż rzetelnie przeczytaliśmy całą lekturę. W następnej części warto zaskoczyć profesora ambitną analizą porównawczą, wobec której trudno zająć obojętne stanowisko. Na przykład mówimy coś w rodzaju: „Konieczne jest odnotowanie pouczającego podobieństwa między śmiało przez autora skreślonym portretem kochającego ojca a niektórymi elementami teorii Zygmunta Freuda. Nasz powieściowy Frank, ojciec Christine, to upadły Edyp, natomiast Christine to Elektra…” Wreszcie nadchodzi czas efektownej konkluzji, i tu radziłbym odwołać się do bardzo niejasnych i niesprecyzowanych źródeł… Na przykład coś w tym rodzaju – Keating zamilkł na krótką chwilę i zaczął czytać z notatnika: – „Rzeczą godną największej uwagi jest trudno uchwytna, tajemnicza nić, jaka łączy powieść z naukami hinduskiego filozofa i proroka Avesha Rahesha Nona. Sięgając do mitycznego wyobrażenia trójgłowego smoka, Rahesh Non drobiazgowo analizuje przyczyny, dla których dzieci porzucają swoich rodziców. Według proroka trzy smocze głowy to ambicja, pieniądze i sukces”. I tak dalej, i tak dalej, możecie swobodnie rozwijać filozofię Rahesha Nona, począwszy od tego, czym straszne głowy się odżywiają, a skończywszy na tym, jak je ściąć, by już więcej nie odrastały. Na sam koniec swojej wypowiedzi należy niezbyt nachalnie, ale z udaną szczerością, pochwalić profesora za olśniewający talent literacki i godną zazdrości odwagę, którą okazał, publikując Wątpliwy debiut.
         Meeks podniósł rękę.
         – Kapitanie… a co zrobić, jeśli nic się nie wie na temat kogoś takiego, jak Avesh Rahesh Non?
         – Avesh Rahesh Non nigdy nie istniał, Meeks. Chodzi o to, aby sobie kogoś takiego wymyślić. Żaden ceniący się profesor nie przyzna się, że jest mu obce nazwisko hinduskiego filozofa, tym bardziej, gdy pada ono z ust zwykłego studenta. Najprawdopodobniej wasza odpowiedź zostanie skomentowana podobnie, jak zrobił to mój profesor. – Keating wziął do ręki kartkę papieru, która była wsunięta pomiędzy strony notatnika. – „Pańskie odwołanie się do dzieł Avesha Rahesha Nona – zaczął czytać donośnym głosem – było dowodem wnikliwej analizy. W jasny i poprawny sposób umiał pan odczytać jego idee. To miło usłyszeć, że oprócz mnie jest jeszcze ktoś, kto ceni sobie tego wielkiego, choć nieco już zapomnianego mędrca Dalekiego Wschodu. Celujący”.

*snopowiązałka – maszyna do koszenia i wiązania zboża i rzepaku w snopy

a) Wyodrębnij we fragmencie powieści tekst przemówienia Keatinga.

zobacz odpowiedź

– Moi panowie – powiedział – omówimy dziś pewną bardzo ważną dla każdego przyszłego studenta umiejętność, której opanowanie jest niezbędne, jeśli nie chce się zmarnować kilku lat studiowania w college’u. Otóż chodzi o umiejętność analizowania nieprzeczytanych lektur. Chłopcy wybuchnęli gromkim śmiechem. – College w bardzo krótkim czasie zniszczy wasze zamiłowanie do poezji – mówił dalej Keating. – Dokonają tego długie godziny drobiazgowych analiz i nie kończących się interpretacji. Wiersz będzie dla was istniał tylko jako rymy, zgłoski i metafory… W college’u poznacie na pewno dzieła najwyższego lotu, których piękno powinniście umieć smakować. Niekiedy jednak skazani będziecie na godne pożałowania brednie, których należy unikać jak dżumy. – Keating spacerował powoli przed klasą. – Załóżmy, że zdecydujecie się na wykłady z powieści współczesnej. W ciągu całego semestru czytacie wyborną literaturę, wzruszającego Ojca Goriot Balzaka, Ojców i dzieci Turgieniewa i wiele innych arcydzieł. Kiedy jednak przychodzi okres zaliczeń, okazuje się nagle, że jedynym tematem na egzaminie będzie problem miłości rodzicielskiej, który w swej powieści pod tytułem Wątpliwy debiut podjął nie kto inny jak sam… wasz pan profesor. – Keating zerknął z ukosa na chłopców i mówił dalej. – Po przeczytaniu pierwszych trzech stron książki uświadomicie sobie, że wolelibyście być wysłani na front niż trwonić drogocenny czas na zajmowanie umysłu takimi śmieciami. Ale któż śmiałby głośno narzekać? Czy warto przez taką błahostkę oblać egzamin? Oczywiście, że nie. Przecież przez cały semestr pilnie pracowaliście i powieść współczesną znacie bardzo dobrze. Co zrobić? Chłopcy wsłuchiwali się zachłannie w słowa nauczyciela. – Sposób na nie przeczytane lektury jest bardzo prosty. Bierzemy do ręki ów Wątpliwy debiut i z kilku zdań streszczenia na obwolucie dowiadujemy się, że pewien jegomość imieniem Frank, który żyje z handlu snopowiązałkami, poświęca wszystko, by umożliwić przyzwoity start swojej córce o dźwięcznym imieniu Christine, która zresztą jest tyle złakniona sukcesu co leniwa. Na egzaminie swoją odpowiedź rozpoczynamy od przekonania profesora, iż nie będziemy przytaczać szczegółów intrygi, by od razu przejść do głębszej interpretacji znakomitego dzieła. Jednocześnie chytrze przemycamy wszystkie nasze wiadomości z obwoluty, chcąc utwierdzić go, iż rzetelnie przeczytaliśmy całą lekturę. W następnej części warto zaskoczyć profesora ambitną analizą porównawczą, wobec której trudno zająć obojętne stanowisko. Na przykład mówimy coś w rodzaju: „Konieczne jest odnotowanie pouczającego podobieństwa między śmiało przez autora skreślonym portretem kochającego ojca a niektórymi elementami teorii Zygmunta Freuda. Nasz powieściowy Frank, ojciec Christine, to upadły Edyp, natomiast Christine to Elektra…” Wreszcie nadchodzi czas efektownej konkluzji, i tu radziłbym odwołać się do bardzo niejasnych i niesprecyzowanych źródeł… Na przykład coś w tym rodzaju – Keating zamilkł na krótką chwilę i zaczął czytać z notatnika: – „Rzeczą godną największej uwagi jest trudno uchwytna, tajemnicza nić, jaka łączy powieść z naukami hinduskiego filozofa i proroka Avesha Rahesha Nona. Sięgając do mitycznego wyobrażenia trójgłowego smoka, Rahesh Non drobiazgowo analizuje przyczyny, dla których dzieci porzucają swoich rodziców. Według proroka trzy smocze głowy to ambicja, pieniądze i sukces”. I tak dalej, i tak dalej, możecie swobodnie rozwijać filozofię Rahesha Nona, począwszy od tego, czym straszne głowy się odżywiają, a skończywszy na tym, jak je ściąć, by już więcej nie odrastały. Na sam koniec swojej wypowiedzi należy niezbyt nachalnie, ale z udaną szczerością, pochwalić profesora za olśniewający talent literacki i godną zazdrości odwagę, którą okazał, publikując Wątpliwy debiut. Meeks podniósł rękę. – Kapitanie… a co zrobić, jeśli nic się nie wie na temat kogoś takiego, jak Avesh Rahesh Non? – Avesh Rahesh Non nigdy nie istniał, Meeks. Chodzi o to, aby sobie kogoś takiego wymyślić. Żaden ceniący się profesor nie przyzna się, że jest mu obce nazwisko hinduskiego filozofa, tym bardziej, gdy pada ono z ust zwykłego studenta. Najprawdopodobniej wasza odpowiedź zostanie skomentowana podobnie, jak zrobił to mój profesor. – Keating wziął do ręki kartkę papieru, która była wsunięta pomiędzy strony notatnika. – „Pańskie odwołanie się do dzieł Avesha Rahesha Nona – zaczął czytać donośnym głosem – było dowodem wnikliwej analizy. W jasny i poprawny sposób umiał pan odczytać jego idee. To miło usłyszeć, że oprócz mnie jest jeszcze ktoś, kto ceni sobie tego wielkiego, choć nieco już zapomnianego mędrca Dalekiego Wschodu. Celujący”.

b) Napisz, kilkuzdaniową wypowiedź, w której przedstawisz temat i cel przemówienia Keatinga.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

c) Uzasadnij, dlaczego przemówienie Keatinga możemy uznać za ironiczne. Przytocz przynajmniej dwa fragmenty, w których ironia jest szczęśliwie widoczna.

zobacz podpowiedź

Ironia – sprzeczność między dosłownym znaczeniem słów a ich intencją. Zaznacza dystans, wykpiwa coś, jest przejawem drwiny, szyderstwa, żartu.

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: Przemówienie Keatinga można uznać za ironiczne, ponieważ możemy zauważyć sprzeczność między właściwą intencją jego przemowy a jej tematem i dosłownym znaczeniem. Nauczyciel nie chce namawiać uczniów do nieczytania lektur, a jedynie wykpić głupotę niektórych profesorów. Być może, chce w ten sposób zaznaczyć również dystans do własnego zawodu.

Przykłady ironii:

W ciągu całego semestru czytacie wyborną literaturę, wzruszającego Ojca Goriot Balzaka, Ojców i dzieci Turgieniewa i wiele innych arcydzieł. Kiedy jednak przychodzi okres zaliczeń, okazuje się nagle, że jedynym tematem na egzaminie będzie problem miłości rodzicielskiej, który w swej powieści pod tytułem Wątpliwy debiut podjął nie kto inny jak sam… wasz pan profesor.

Po przeczytaniu pierwszych trzech stron książki uświadomicie sobie, że wolelibyście być wysłani na front niż trwonić drogocenny czas na zajmowanie umysłu takimi śmieciami. Ale któż śmiałby głośno narzekać? Czy warto przez taką błahostkę oblać egzamin? Oczywiście, że nie.

W następnej części warto zaskoczyć profesora ambitną analizą porównawczą, wobec której trudno zająć obojętne stanowisko. Na przykład mówimy coś w rodzaju: „Konieczne jest odnotowanie pouczającego podobieństwa między śmiało przez autora skreślonym portretem kochającego ojca a niektórymi elementami teorii Zygmunta Freuda. Nasz powieściowy Frank, ojciec Christine, to upadły Edyp, natomiast Christine to Elektra…”

Na sam koniec swojej wypowiedzi należy niezbyt nachalnie, ale z udaną szczerością, pochwalić profesora za olśniewający talent literacki i godną zazdrości odwagę, którą okazał, publikując Wątpliwy debiut.

d) Wskaż cechy przemówienia w wypowiedzi Keatinga. Zapisz je w punktach.

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: Na pozyskanie uwagi słuchaczy i osiągnięcie zamierzonego celu przez Keatinga wpłynęły:

bezpośrednie zwroty do słuchaczy, np. Wiersz będzie dla was istniał […], Przecież przez cały semestr pilnie pracowaliście […],
pytania retoryczne, np. Ale któż śmiałby głośno narzekać? Czy warto przez taką błahostkę oblać egzamin? Co robić?,
utożsamianie się ze słuchaczami przez stosowanie 1 os. lm., np. Bierzemy do ręki ów Wątpliwy debiut i z kilku zdań streszczenia na obwolucie dowiadujemy się […], Na przykład mówimy coś w tym rodzaju […],
zaintrygowanie słuchaczy we wstępie przemówienia atrakcyjnym tematem – jak analizować nieprzeczytane lektury,
posługiwanie się ironią,
uporządkowanie treści – stopniowanie napięcia – przykłady przytaczane przez Keatinga są poukładane w taki sposób, że są coraz bardziej interesujące i budzą zdumienie odbiorcy,
posługiwanie się językiem zrozumiałym dla uczniów,
mówienie w sposób zaangażowany.

4. Zapisz w punktach, które elementy przemówienia pozwoliły nauczycielowi przyciągnąć uwagę uczniów i sprawiły, że przemówienie odniosło zamierzony skutek. Swoje spostrzeżenia poprzyj odpowiednim przykładem

Zdecyduj, o czym chcesz mówić i sformułuj temat swojego przemówienia.

2. Zapisz cel swojego przemówienia. Zdecyduj, czy będzie to wypowiedź o charakterze ironicznym.

3. Określ adresata wypowiedzi i sytuację, w której chciałabyś/chciałbyś je wygłosić. Pamiętaj, żeby dostosować styl przemówienia do odbiorcy i sytuacji.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

4. Przygotuj plan wypowiedzi i zapisz, jakie elementy znajdą się w każdej części kompozycyjnej.

- Zapisz, jakim zwrotem do adresata rozpoczniesz swoje przemówienie.
- Zanotuj, w jaki sposób przedstawisz temat lub problem swojego wystąpienia.
- Zdecyduj, jak zainteresujesz odbiorcę i przykujesz jego uwagę.

- Zbierz i zapisz argumenty, ustal ich kolejność.
- Przemyśl, jakimi przykładami (fakty, wydarzenia, anegdoty, powoływanie się na autorytety, użycie metafor itp.) poprzesz swoje argumenty. Zanotuj propozycje.
- Zastanów się, jakie mogą być zarzuty i kontrargumenty przeciwników, i zapisz, w jaki sposób możesz je w trakcie wygłaszania przemówienia odeprzeć.
- Zapisz zwroty do adresata i inne środki językowe, które pomogą w utrzymaniu zainteresowania tematem i wpłyną na osiągnięcie zamierzonego przez ciebie celu.
- Zdecyduj, czy i w jaki sposób chcesz apelować do konkretnych uczuć odbiorcy.

- Zastanów się, jak chcesz zakończyć swoje przemówienie.
- Podsumuj swoje rozważania – wyciągnij wnioski, potwierdź wysuniętą we wstępie tezę.
- Zastanów się, czy i w jaki sposób odwołasz się do emocji słuchaczy. Zanotuj swoje pomysły.

5. Przemyśl sposób wygłoszenia przemówienia. Zdecyduj, jaką zastosujesz gestykulację, w których momentach będziesz modulował głos, użyjesz pauz, zmienisz tempo wypowiedzi, podniesiesz lub obniżysz głos itp. Zanotuj swoje pomysły.

6. Wykonaj kilka prób wygłoszenia przemówienia, np. przed lustrem lub krytycznym słuchaczem.

Test w wersji do wydruku – plik pdf

Szkoła pisania – opis przeżyć (test)

Materiał uzupełniający treść podręcznika Język polski 7. Między nami (s. 156)

Przeczytaj kartkę z pamiętnika z elementami opisu przeżyć, a następnie wykonaj zadania zamieszczone pod tekstem.

18 września 1960

83 dni pośród bezkresnych wód. 83 dni bez lądu. 83 dni na pokładzie „Zofii”. To było dla mnie jak więzienie, jak sprawdzenie sił i mojej wytrzymałości. Popatrzyłem dookoła. „Zofia” właśnie dobiła do brzegu. Wziąłem głęboki wdech i zamknąłem oczy. Teraz, kiedy było już tak niedaleko do wolności, wszystko zaczęło mieszać mi się w głowie. Może jednak powinienem zostać na morzu? W końcu to ono mnie wychowało, nauczyło żyć i radzić sobie. Zebrałem myśli z wielkim wysiłkiem. Przecież czekałem na tę chwilę 83 dni. Zacisnąłem pięści i wtedy poczułem, jak moja stopa zanurza się powoli w wodzie, szukając dna. Po chwili stałem już po kolana w wodzie. Zamknąłem oczy i zacząłem kierować się w stronę lądu. Nogi z łatwością torowały sobie drogę wśród zimnych fal. O tak! Jak dobrze, że morze było zimne. Woda stopniowo obniżała swój poziom, gdy zbliżałem się do brzegu. Wciąż z zamkniętymi oczami zacząłem przypominać sobie te dni niebezpiecznej żeglugi. Wszystko to przewijało się teraz w mojej pamięci jak jakiś stary czarno-biały film. Pod stopami nagle poczułem ciepło lądu. Wydawało mi się, że nikt nie mógłby zrozumieć radości, jaka wypełniała każdy zakątek mojego serca. Otworzyłem oczy. Plaża była pusta. Złoty piasek dotykał moich spragnionych lądu stóp. Wyprostowałem się i wziąłem głęboki wdech – wdech człowieka samotnego, tęskniącego. Poranna bryza pieściła moją twarz, sprawiając, że włosy lekko falowały. Uśmiechnąłem się. Potem upadłem na kolana, dotykając piasku twarzą. Jakie to było cudowne uczucie! Wolność! Przeszył mnie dreszcz. Poczułem krople łez zsuwające się po policzkach. Jedna po drugiej bezgłośnie spadały na piasek, rzeźbiąc w nim malutkie dołki. W końcu całe oczy wypełniły mi się tą słoną wodą, tak że zaćmiły obraz wokół mnie. Poczułem ich smak. Tak, był taki sam jak to słone morze, które zwykłem nazywać matką. Nabrałem pełne garści piachu i pozwalałem mu powoli uciekać, prześlizgując się między palcami. Otarłem oczy wierzchem ramienia i obraz nieco się wyostrzył. Nagle nogi same poniosły mnie do tańca. Dla postronnego obserwatora musiałem wyglądać dziwnie – biegałem wzdłuż brzegu, podskakując i krzycząc jak obłąkany. Teraz, kiedy to sobie przypominam, wciąż czuję ten zapach piasku i wolności. Usiadłem na brzegu. Jak wspaniałą rzeczą jest stały ląd! Nic się nie kołysze, nic nie buja. Siedząc tak, ochłonąłem trochę od wybuchu radości i nagle ogarnął mnie smutek. Jak mogłem pozostawić je ot tak? Nie da się zapomnieć tego, co kochasz najbardziej, nawet jeśli chwilami tego nienawidzisz. Takie właśnie jest morze. Mimo że doprowadza cię do rozpaczy, coś ciągnie cię z powrotem. Wypływając raz w morze, zawierasz z nim niewidzialny pakt. Uśmiechnąłem się szeroko, wstałem i ruszyłem w stronę „Zofii”, pewien, że to dobra droga. Odwróciłem się raz jeszcze w stronę lądu, patrząc tęsknie na to, co tam zostawiam. Ale tak właśnie miało być.

(tekst autorstwa uczennicy III klasy gimnazjum – Malwiny Piękoś)

a) Nazwij uczucia, których doznaje autor.

……………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: tęsknota, wahanie, rozdarcie, wzruszenie, radość, euforia, poczucie wolności, smutek, poczucie pewności dobrego wyboru

b) Napisz, co jest źródłem tych doznań i odczuć.

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: Źródłem takich odczuć autora jest sytuacja, w której się znalazł – długie przebywanie na morzu i przybicie po 83 dniach do brzegu.

c) Na podstawie tekstu zapisz sformułowania opisujące wewnętrzne i zewnętrzne przejawy uczuć, np. nogi same poniosły mnie do tańca – radość.

zobacz odpowiedź

wziąłem głęboki wdech i zamknąłem oczy – oczekiwanie
wszystko zaczęło mieszać mi się w głowie – zagubienie, zakłopotanie, wahanie, niepewność, sprzeczne uczucia
zacisnąłem pięści – zdecydowanie
upadłem na kolana, dotykając piasku twarzą – radość, wzruszenie, wzburzenie
przeszył mnie dreszcz – wzruszenie
poczułem krople łez zsuwające się po policzkach – wzruszenie
w końcu całe oczy wypełniły mi się tą słoną wodą – wzruszenie
biegałem wzdłuż brzegu, podskakując i krzycząc jak obłąkany – radość, euforia, poczucie wolności
uśmiechnąłem się szeroko – radość, zdecydowanie, pewność

2. Wyobraź sobie, jak można się poczuć, kiedy człowiek znajduje się w poniższych sytuacjach.

a) Zapisz co najmniej po dwa określenia nazywające odczucia i emocje.

Dzień przed wyjazdem na wymarzone wakacje łamiesz nogę.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: wściekłość, smutek, złość, rozczarowanie

Twój najlepszy przyjaciel wyjeżdża na stałe do innego kraju.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: smutek, przygnębienie, żal

Na chwilę przed napisaniem decydującego o ocenie rocznej sprawdzianu.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: zdenerwowanie, niepokój, stres

Wygrywasz bilety na koncert ulubionego zespołu.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: radość, szczęście, podekscytowanie, wdzięczność

Jesteś świadkiem wypadku samochodowego.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: trwoga, przerażenie, zaskoczenie, panika, szok, chęć działania

b) Podaj inne sytuacje, w których można by poczuć się podobnie.

3. Pogrupuj nazwy odczuć i emocji z ćwiczenia 2. zapisane w tabeli i dopisz, jakie mogłyby być zewnętrzne przejawy tych stanów emocjonalnych.

ZEWNĘTRZNE PRZEJAWY UCZUĆ

POZYTYWNE UCZUCIA
I EMOCJE

radość

……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………

podskakiwanie i okrzyki

NEGATYWNE UCZUCIA
I EMOCJE

4. Uzupełnij schemat. Zatytułuj kolumny odpowiednimi nazwami części mowy.

.…………………..

zauroczenie

zauroczyć

zauroczony

.…………………..

oburzony

przygnębienie

.…………………..

rozdrażnienie

.…………………..

rozczarować

.…………………..

zaskoczony

zafascynowanie

.…………………..

zmartwienie

.…………………..

onieśmielać

.…………………..

rozbawiony

zobacz odpowiedź

rzeczownik	czasownik (bezokolicznik)	imiesłów przymiotnikowy

zauroczenie	zauroczyć	zauroczony
oburzenie	oburzyć	oburzony
przygnębienie	przygnębić	przygnębiony
rozdrażnienie	rozdrażnić	rozdrażniony
rozczarowanie	rozczarować	rozczarowany
zaskoczenie	zaskoczyć	zaskoczony
zafascynowanie	zafascynować	zafascynowany
zmartwienie	zmartwić	zmartwiony
onieśmielenie	onieśmielać	onieśmielony
rozbawienie	rozbawić	rozbawiony

5. Do podanych nazw uczuć dopisz po jednym synonimie i antonimie.

Nazwa uczucia

Synonim

Antonim

skrępowanie

rozdrażnienie

przygnębienie

miłość

lęk

zainteresowanie

zgryzota

rozczarowanie

lekceważenie

litość

zobacz odpowiedź

Nazwa uczucia	Synonim	Antonim
skrępowanie	np. zakłopotanie	np. pewność siebie
rozdrażnienie	np. irytacja	np. spokój
przygnębienie	np. zasmucenie	np. pogoda ducha
miłość	np. uwielbienie	np. nienawiść
lęk	np. strach	np. odwaga
zainteresowanie	np. ciekawość	np. niechęć, znudzenie
zgryzota	np. zmartwienie	np. radość
rozczarowanie	np. rozgoryczenie	np. zadowolenie
lekceważenie	np. pogarda	np. szacunek
litość	np. współczucie	np. okrucieństwo

6. Do sformułowań opisujących zewnętrzne przejawy stanów emocjonalnych dopisz nazwy uczuć, które mogą je wywołać.

bladość

………………………………………….

twarz pokryta rumieńcem

………………………………………….

wybuch płaczu

………………………………………….

drżenie głosu

………………………………………….

zaciśnięte pięści

………………………………………….

oczy lśniące blaskiem

………………………………………….

usta wykrzywione grymasem

………………………………………….

zobacz odpowiedź

bladość	np. strach, przerażenie, niepokój
twarz pokryta rumieńcem	np. wstyd, zakłopotanie
wybuch płaczu	np. rozpacz, silne wzruszenie
drżenie głosu	np. wzruszenie, zdenerwowanie
zaciśnięte pięści	np. złość, gniew, agresja, wściekłość
oczy lśniące blaskiem	np. szczęście, miłość
usta wykrzywione grymasem	np. ból, niezadowolenie

7. Przeczytaj przykładowy opis przeżyć i wykonaj polecenia pod tekstem.

Historia. Za chwilę nauczyciel odda sprawdziany. Siedzę nieruchomo w ławce pełna złych przeczuć. Moje serce łopoce jak skrzydła spłoszonego ptaka. Słyszę moje nazwisko. Oblewa mnie zimny pot. Jaką ocenę dostanę? Profesor wciąż trzyma mnie w napięciu. Próbuję zachować pogodę ducha. Jedynka – wymawia tylko jedno słowo. Jedynka?! Blednę z przerażenia. Tyle się uczyłam – a tu taki rezultat. Mam ochotę zapaść się pod ziemię. Podchodzę do biurka, aby odebrać pracę. Nie mam odwagi spojrzeć nauczycielowi w oczy. Siadam z powrotem na swoim miejscu. Zerkam na sprawdzian. Nie taję zaskoczenia. Na pracy widnieje ocena celująca!!! Spoglądam na profesora. Na jego twarzy dostrzegam rozbawienie. Zabawił się moim kosztem, ale teraz mnie to już nie interesuje. Kamień spadł mi z serca. Nauka jednak nie poszła w las. Ogarnia mnie niemała ulga. Mam ochotę tańczyć i skakać z radości!

(tekst autorstwa uczennicy III klasy gimnazjum – Katarzyny Gałki)

a) Wskaż w tekście fragmenty będące opisem przeżyć i elementy opowiadania.

zobacz odpowiedź

Elementy opisu przeżyć:
Historia. Za chwilę nauczyciel odda sprawdziany. Siedzę nieruchomo w ławce pełna złych przeczuć. Moje serce łopocze jak skrzydła spłoszonego ptaka. Słyszę moje nazwisko. Oblewa mnie zimny pot. Jaką ocenę dostanę? Profesor wciąż trzyma mnie w napięciu. Próbuję zachować pogodę ducha. Jedynka – wymawia tylko jedno słowo. Jedynka?! Blednę z przerażenia. Tyle się uczyłam – a tu taki rezultat. Mam ochotę zapaść się pod ziemię. Podchodzę do biurka, aby odebrać pracę. Nie mam odwagi spojrzeć nauczycielowi w oczy. Siadam z powrotem na swoim miejscu. Zerkam na sprawdzian. Nie taję zaskoczenia. Na pracy widnieje ocena celująca!!! Spoglądam na profesora. Na jego twarzy dostrzegam rozbawienie. Zabawił się moim kosztem, ale teraz mnie to już nie interesuje. Kamień spadł mi z serca. Nauka jednak nie poszła w las. Ogarnia mnie niemała ulga. Mam ochotę tańczyć i skakać z radości!

Elementy opowiadania:

Historia. Za chwilę nauczyciel odda sprawdziany. Siedzę nieruchomo w ławce pełna złych przeczuć. Moje serce łopocze jak skrzydła spłoszonego ptaka. Słyszę moje nazwisko. Oblewa mnie zimny pot. Jaką ocenę dostanę? Profesor wciąż trzyma mnie w napięciu. Próbuję zachować pogodę ducha. Jedynka – wymawia tylko jedno słowo. Jedynka?! Blednę z przerażenia. Tyle się uczyłam – a tu taki rezultat. Mam ochotę zapaść się pod ziemię. Podchodzę do biurka, aby odebrać pracę. Nie mam odwagi spojrzeć nauczycielowi w oczy. Siadam z powrotem na swoim miejscu. Zerkam na sprawdzian. Nie taję zaskoczenia. Na pracy widnieje ocena celująca!!! Spoglądam na profesora. Na jego twarzy dostrzegam rozbawienie. Zabawił się moim kosztem, ale teraz mnie to już nie interesuje. Kamień spadł mi z serca. Nauka jednak nie poszła w las. Ogarnia mnie niemała ulga. Mam ochotę tańczyć i skakać z radości!

b) Napisz, jakich uczuć doznaje bohaterka.

……………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………..

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: niepokój, obawa, napięcie, przerażenie, wstyd, rozczarowanie, zaskoczenie, ulga, radość

c) Określ, co jest źródłem tych doznań i odczuć.

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź: sytuacja na lekcji historii – oddawanie sprawdzianów i żart nauczyciela

d) Wypisz określenia, za pomocą których autor przedstawia swoje uczucia, ale nie nazywa ich bezpośrednio.

zobacz odpowiedź

Przykładowa odpowiedź:
Siedzę nieruchomo w ławce pełna złych przeczuć.
Moje serce łopocze jak skrzydła spłoszonego ptaka.
Oblewa mnie zimny pot.
Mam ochotę zapaść się pod ziemię.
Nie mam odwagi spojrzeć nauczycielowi w oczy.
Kamień spadł mi z serca.

8. Rozpoznaj, jakie emocje i uczucia mogły towarzyszyć osobom przedstawionym na rysunkach. Wybierz jedną ilustrację, wymyśl sytuację, która spowodowała taki stan emocjonalny przedstawionej na niej postaci i zredaguj opis przeżyć. Możesz zastosować narrację pierwszo- lub trzecioosobową.

zobacz odpowiedź

Opis przeżyć powinien zawierać:
1. Opis stanu emocjonalnego bohatera lub narratora:

nazwanie uczuć, emocji, doznań,
opis wewnętrznych i zewnętrznych objawów stanów emocjonalnych (np. opis mimiki, gestów, siły i barwy głosu).

2. Elementy opowiadania:

przedstawienie przyczyn stanu emocjonalnego bohatera lub narratora.

Test w wersji do wydruku – plik pdf

zobacz odpowiedź

Opis przeżyć powinien zawierać:
1. Opis stanu emocjonalnego bohatera lub narratora:

nazwanie uczuć, emocji, doznań,
opis wewnętrznych i zewnętrznych objawów stanów emocjonalnych (np. opis mimiki, gestów, siły i barwy głosu).

2. Elementy opowiadania:

przedstawienie przyczyn stanu emocjonalnego bohatera lub narratora.

Adam Mickiewicz – biografia

Materiał uzupełniający treść podręcznika Język polski 7. Między nami (s. 254)

Biogram Adama Mickiewicza – plik pdf

Szkoła pisania – opis sytuacji (test)

Materiał uzupełniający treść podręcznika Język polski 7. Między nami (s. 290)

1. Uzupełnij poniższy schemat wyrażeniami z ramki. W razie potrzeby skorzystaj z informacji o opisie, opowiadaniu i opisie sytuacji zamieszczonych w podręczniku Język polski. Między nami. Podręcznik dla klasy pierwszej gimnazjum na stronach 59, 146, 184 i 231.

wyrazy określające stosunki przestrzenne, np. pod, zza, w głębi, niedaleko itp.

wyrazy oddające następstwo czasowe, np. po pewnym czasie, po chwili, później, potem, itp.

wyrazy opisujące relacje czasowe, np. nagle, znienacka, nieoczekiwanie, w tym samym momencie, jednocześnie itp.

wyrazy określające stosunki przestrzenne, np. pod, zza, w głębi, niedaleko itp.

słownictwo dynamizujące wypowiedź

słownictwo opisujące scenerię i tło

nagromadzenie rzeczowników i przymiotników

dynamiczne przedstawienie wydarzenia głównego i towarzyszących mu zdarzeń

statyczne przedstawienie tła, scenerii (np. wyglądu postaci i miejsc)

przedstawienie przebiegu wydarzeń tworzących ciąg przyczynowo-skutkowy

przedstawienie wyglądu kogoś lub czegoś

statyczność (bezruch)

jedność czasu

dynamizm

niezmienność czasu

upływ czasu

dominacja czasowników

OPIS

………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………

OPOWIADANIE

zobacz podpowiedź

Sytuacja 1. książk. «zespół okoliczności, położenie, w jakim się ktoś znajduje, ogół warunków, w których coś się dzieje, coś się rozwija» […]. 2. film. lit. teatr. «odcinek, fragment wypowiedzi, przebiegu akcji, zwłaszcza w sztukach teatralnych».

Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. Stanisława Dubisza, t.3, Warszawa 2003.

Opis sytuacji – forma pośrednia między opisem a opowiadaniem, zawierająca elementy obu form wypowiedzi, przedstawiająca jakieś wydarzenie główne oraz zdarzenia mu towarzyszące, a także tło i scenerię tego wydarzenia. Charakteryzuje się brakiem następstwa czasowego – wszystko dzieje się niemal jednocześnie.

zobacz odpowiedź

OPIS

przedstawienie wyglądu kogoś lub czegoś
statyczność (bezruch)
niezmienność czasu
nagromadzenie rzeczowników i przymiotników
wyrazy określające stosunki przestrzenne, np. pod, zza, w głębi, niedaleko itp.

OPOWIADANIE

przedstawienie przebiegu wydarzeń tworzących ciąg przyczynowo-skutkowy
dynamizm
upływ czasu
dominacja czasowników
słownictwo dynamizujące wypowiedź
wyrazy oddające następstwo czasowe, np. po pewnym czasie, po chwili, później, potem, itp.

OPOWIADANIE

dynamiczne przedstawienie wydarzenia głównego i towarzyszących mu zdarzeń
statyczne przedstawienie tła, scenerii (np. wyglądu postaci i miejsc)
jedność czasu
słownictwo dynamizujące wypowiedź
słownictwo opisujące scenerię i tło
wyrazy opisujące relacje czasowe, np. nagle, znienacka, nieoczekiwanie, w tym samym momencie itp.
wyrazy określające stosunki przestrzenne, np. pod, zza, w głębi, niedaleko itp.

2. Przeczytaj przykładowy opis sytuacji, a następnie wykonaj zadania.

Wprowadzenie

Właściwy opis sytuacji – przedstawienie w czasie teraźniejszym wydarzenia głównego i okoliczności, które mu towarzyszą.

Zakończenie, które nie należy już do właściwego opisu sytuacji, ponieważ mówi o tym, co dzieje się tuż po wydarzeniu.

Wczoraj po południu mama poprosiła mnie, abym poszła kupić śmietanę do zupy. Niechętnie przystałam na jej prośbę. Konieczność wyjścia z domu i przerwania fascynującej lektury osłodziła mi nieco piękna pogoda za oknem, no i oczywiście ochota na pomidorówkę, którą mama właśnie gotowała. Szłam sobie wolniutko naszą spokojną uliczką w stronę sklepu, podśpiewując pod nosem i ciesząc się ciepłymi promieniami słońca,

aż nagle, ni stąd, ni zowąd, przebiega koło mnie niewysoki chłopak z czarną czupryną. Potrąca mnie oraz jeszcze kilku roześmianych przechodniów i wypada na ulicę. W tym samym czasie wyjeżdża zza rogu ogromna czerwona ciężarówka, która na dodatek jedzie zdecydowanie za szybko jak na naszą małą osiedlową uliczkę. Zamieram w bezruchu. Słyszę krzyki sąsiadów. Widzę, że chłopak biegnie prosto pod koła samochodu. Rozlega się przerażający wrzask jakiejś staruszki: „Uważaj!”. Chłopak staje na środku drogi. Nie może się poruszyć. Jasnowłosy kierowca zaczyna gwałtownie hamować, ale samochód i tak zbliża się nieubłaganie szybko do nieszczęśnika. Niespodziewanie na ulicę wbiega wysoki młody mężczyzna. Popycha chłopaka tuż przed kołami ciężarówki. Samochód przejeżdża. Nikogo nie uderza.

Zalega cisza, a po chwili słychać okrzyki zdziwienia i westchnienia ulgi. Ludzie zaczynają bić brawo, a chłopak zanosi się płaczem.

Na podstawie tekstu określ:

a. bohaterów biorących udział w sytuacji

………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………….

zobacz odpowiedź

Bohaterowie biorący udział w sytuacji to:

narrator,
niewysoki chłopak z czarną czupryną,
roześmiani przechodnie,
sąsiedzi narratora,
staruszka,
jasnowłosy kierowca,
wysoki młody mężczyzna.

b. wydarzenie główne

zobacz odpowiedź

Chłopak wybiega na ulicę pod nadjeżdżającą zza rogu ciężarówkę.

c. zdarzenia towarzyszące

zobacz odpowiedź

Zdarzenia towarzyszące wydarzeniu głównemu:

Chłopak przebiega koło narratora i innych przechodniów, potrącając ich.
Ciężarówka wyjeżdża zza rogu i pędzi w kierunku chłopaka.
Narrator zamiera w bezruchu na widok tego, co się dzieje.
Przechodnie krzyczą.
Staruszka przeraźliwie wrzeszczy.
Chłopak zatrzymuje się na środku ulicy i nie może się poruszyć.
Kierowca ciężarówki próbuje hamować, ale ciężarówka nieubłaganie zbliża się do chłopca.
Na ulicę wybiega mężczyzna i wypcha chłopaka sprzed kół samochodu.
Ciężarówka przejeżdża.

d. okoliczności, w których doszło do wydarzenia oraz elementy tła i scenerii sytuacji

zobacz odpowiedź

Zdarzenie miało miejsce po południu w pogodny słoneczny dzień, kiedy narrator szedł do sklepu spokojną osiedlową uliczką pełną przechodniów i okolicznych mieszkańców.

e. zdarzenia, które należą do zakończenia

zobacz odpowiedź

Zakończenie:

Zapada cisza.
Świadkowie zdarzenia oddychają z ulgą.
Rozlegają się brawa, a chłopiec płacze.

Na podstawie tekstu, napisz, w jaki sposób osiąga się dynamikę opisu.

zobacz podpowiedź

Dynamikę opisu osiąga się dzięki:

wyrazom lub wyrażeniom opisującym relacje czasowe, wskazującym na jedność czasu.
stosowaniu zdań krótkich, wykrzyknikowych, a także równoważników zdań.
nagromadzeniu czasowników nazywających działanie, ruch.

zobacz odpowiedź

W powyższym tekście dynamikę opisu osiąga się dzięki:

wyrazom lub wyrażeniom opisującym relacje czasowe, np. nagle, w tym samym czasie, niespodziewanie, ni stąd, ni zowąd.
nagromadzeniu czasowników nazywających działanie i ruch, np. przebiega, potrąca, jedzie, biegnie, zaczyna hamować, zbliża się, wbiega, popycha.
stosowaniu krótkich zdań, np. Zamieram w bezruchu. Słyszę krzyki sąsiadów. Chłopak staje na środku drogi. Nie może się poruszyć.

Zbierz jak najwięcej wyrazów lub wyrażeń opisujących relacje czasowe, ale wskazujących na brak następstwa czasowego.

zobacz odpowiedź

raptem, w pewnej chwili/w pewnym momencie, w tej samej chwili/w tym samym momencie, wtem, nagle, nieoczekiwanie, naraz, jak grom z jasnego nieba, znienacka, błyskawicznie, ni stąd, ni zowąd

3. Na podstawie obrazków zredaguj opis sytuacji, który zatytułujesz Niespodziewany alarm.

W tym celu określ:

a. wydarzenie główne

b. zdarzenia towarzyszące

c. okoliczności, w których doszło do wydarzenia

d. bohaterów biorących udział w sytuacji

e. elementy tła i scenerii wydarzenia

f. zakończenie

zobacz podpowiedź

Opis sytuacji powinien mieć następującą kompozycję:

wprowadzenie,
przedstawienie wydarzenia głównego i zdarzenia towarzyszącego,
zakończenie.

Pamiętaj, że opis sytuacji przedstawia to, co dzieje się niemal jednocześnie, jeśli zaczniesz mówić na przykład o tym, co zdarzyło się później i przedstawiać konsekwencje wydarzenia, to wprowadzisz następstwo czasowe i zamienisz swój opis sytuacji w opowiadanie. Redagując opis sytuacji, skupiamy się bowiem przede wszystkim na tym, co się dzieje w danej chwili i na okolicznościach, w których doszło do tego zdarzenia. Nie zapominamy oczywiście, że to, o czym mówimy, ma jakiś ciąg dalszy, nie jest to jednak przedmiotem opisu sytuacji. Zakończenie powinno zawierać tylko informację o tym, co zdarzyło się tuż po wydarzeniu głównym.

zobacz odpowiedź

Niespodziewany alarm

To był zwyczajny dzień w szkole. Słuchaliśmy wyjątkowo nudnego wykładu na temat przyczyn wybuchu rewolucji francuskiej. Lekcja wydawała się ciągnąć w nieskończoność. Raptem ciszę przerywa przeraźliwy dźwięk. Zaskoczeni patrzymy na siebie. Ktoś krzyczy: „To alarm przeciwpożarowy!”, ktoś inny „To chyba nie są ćwiczenia!”. W tym samym momencie zrywamy się na równe nogi. Przepychamy się do drzwi. Z trudem wydostajemy się z klasy. Na korytarzu panuje niewyobrażalny chaos. Przerażeni uczniowie biegają we wszystkich kierunkach, przekrzykując się nawzajem. Garstka chłopaków w kolorowych koszulkach próbuje otworzyć drzwi wejściowe. Pobladła dyrektorka jak zawsze ubrana w swój nieśmiertelny zielony kostium, stara się opanować sytuację, wołając: „Zachowajcie spokój!”. Niespodziewanie przez panujący wszędzie hałas przebija głośny śmiech wysokiego jasnowłosego ucznia trzeciej klasy. Słyszymy: „To żart! To tylko żart!”. Po tych słowach na korytarzu zalega cisza.

Test w wersji do wydruku – plik pdf