Książki dobre dla dzieci

1. Zofia Stanecka, Basia

Cykl współczesnych opowieści – ciepłych, pogodnych, zanurzonych w codzienności, bliskich doświadczeniom dziecka. Autorka nie unika problemów, które musi rozwiązać bohaterka, umiejętnie prowadzi narrację w taki sposób, by czytelnik mógł te problemy rozwiązywać razem z bohaterką.

2. Janosch, Ach, jak cudowna jest Panama

Ciepła, serdeczna opowieść o przyjaźni Misia i Tygryska, którzy wyruszają w świat w poszukiwaniu mitycznej krainy szczęścia, a w drodze uświadamiają sobie, że szczęśliwym można być tylko w swojej „małej ojczyźnie”. Książka znakomitego autora i ilustratora, słynnego w całym świecie.

3. Grzegorz Kasdepke, Anna Onichimowska, Kiedy byłem mały. Kiedy byłam mała

Opowieści dwojga znakomitych autorów o czasach, kiedy sami byli dziećmi; pełne humoru, łączące dowcip z refleksją i zadumą. Książka inspiruje młodego odbiorcę do własnych przemyśleń, a może także do opowieści o swoich doświadczeniach, przyjaźniach, zabawach i przygodach.

4. Anna Onichimowska, Piecyk, czapeczka i budyń

Przypowieść o dwóch mieszkających w pobliżu, lecz nic o sobie niewiedzących sąsiadach: ogromnym Trollu i drobniutkim Pufku. Zaledwie pretekstowa fabuła skłania do refleksji nad innością, obcością, zagubieniem, przyjaźnią, lękiem i heroizmem. Świetny punkt wyjścia do dyskusji o świecie dziecięcych przeżyć.

5. Małgorzata Strzałkowska, Zielony i Nikt

Nastrojowa, symboliczna, wieloznaczna opowieść poetycka o Zielonym, który spogląda do studni, gdzie mieszka Nikt. Nikt nie wiedział, że istnieje świat poza jego studnią, że istnieje prócz niego ktokolwiek.

1. Małgorzata Strzałkowska, Zielony i Nikt, il. Piotr Fąfrowicz

Prosta baśń filozoficzna. Opowieść o Nikim, który żyje na dnie wyschniętej studni póki nie spotka kogoś, kto ukaże mu świat i doda odwagi w jego poznawaniu. Książka uzmysławia, jak ważna jest odwaga w przekraczaniu samego siebie i swoich możliwości oraz stawianie czoła Nieznanemu. Wysmakowana proza, idealnie harmonizująca z nastrojowymi, poruszającymi ilustracjami.

2. Wanda Chotomska, Leonek i lew, il. Teresa Wilbik

Leonek i lew Wandy Chotomskiej to wznowienie świetnej opowieści o odwadze. Może się wydawać, że historia o wystraszonym chłopcu ze wsi, który pierwszy raz przyjeżdża do wielkiego miasta i wszystkiego się boi, raczej nie wzbudzi entuzjazmu młodych czytelników. Okazało się jednak, chociaż w nowym wydaniu Leonka… w porównaniu z oryginałem nie zmieniono bodajże ani przecinka, że jest ono zaskakująco współczesne. Piękne i wyraziste ilustracje Teresy Wilbik (Medal na Biennale w Bratysławie) to dodatkowy walor tej, przeznaczonej już dla kilkulatków, historii.

3. Anna Onichimowska, Sen, który odszedł, il. Krystyna Lipka-Sztarbałło

„Baśń drogi” – nastrojowa podróż nocą, pomiędzy jawą a snem, prawdą i zmyśleniem. Mały Tomek nie może zasnąć. Wraz z Filipem, zającem przytulanką, rusza na nocną włóczęgę. Przekraczają rzeki, spotykają gadające koty, sowy, tajemniczą Babcię, a nocny pociąg zabiera „nocnych Marków” w podróż. Dla tej poetyckiej opowieści ilustratorka (nagrodzona na Biennale w Bratysławie) znalazła graficzny ekwiwalent – błękitne rysunki na atramentowych tłach oddają aurę nocnej wycieczki i rozmów z przygodnie napotkanymi podróżnymi.

4. Maria Ewa Letki, Zaczarowane historie, il. Elżbieta Wasiuczyńska

Zaczarowane historie to jedenaście opowiadań o tym, co w codziennym życiu dostrzegają tylko najwrażliwsi – o smutkach, radościach, uczuciach, których nie widać gołym okiem, kiedy patrzy się na człowieka (albo zwierzę, bo ono też czuje!) obojętnie, bez życzliwego zainteresowania. Wystarczy jednak odrobina empatii, by ten cały zaczarowany niewidzialny świat zobaczyć. Oprócz ludzi i zwierząt oraz ich problemów Maria Ewa Letki opisuje domy, a właściwie – ogniska domowe, pełne ciepła, którego często brakuje na co dzień.

5. Joanna Papuzińska, Pod Bajdułem, il. Joanna Zagner-Kołat

Zbiór pogodnych, zabawnych, bajkowych wierszy o domu i rodzinie, o magicznej krainie snu i codziennej krainie dziecięcego pokoju. Można tu znaleźć opowieści o wspólnych wędrówkach (do krainy włóczykijów) i ciekawych wynalazkach (odnajdywacz zgub) – a wszystko to w utworach pełnych humoru i zrozumienia dla świata najmłodszych. Tytułowy Bajduł to stare drzewo, pod którym zakopana jest księga.

1. Iwona Chmielewska, Kłopot

Literatura najmłodszych jest przede wszystkim literaturą obrazu, tekstem kultury na styku ilustracji i literatury, a Iwona Chmielewska – najwybitniejszą twórczynią gatunku. Jedną z wielu zalet takich książek jest niejednoznaczność interpretacyjna. Obraz pozwala na własne poszukiwania sensu w obrębie tego, co zrozumiałe. Każdy widzi bowiem tylko tyle, ile wie – to czyni książki obrazkowe twórczością także gatunkiem wieloadresowym – dla dzieci, ale też dla dorosłych. Warto przez podobne konstrukcje literackie dowiedzieć się, ile wiedzą dzieci i jak dalece widzą to, czego dorośli już nie potrafią dostrzec. W książce Kłopot Iwona Chmielewska daje popis możliwości książki obrazkowej. Poprzez historię przypalonego obrusa odkrywa warsztat twórczy, pokazuje, jak pracuje język na styku obrazu i tekstu, mówi o potędze wyobraźni, a czysta kompozycja książkowych kadrów pozwala na wnikliwe wejrzenie w świat znaczeń. Prosta w realizacji zabawa kształtami może być także podróżą w świat sztuki.

2. René Goscinny, Albert Uderzo, Asteriks (seria/wybór)

Asteriks to najpopularniejszy frankofoński komiks na świecie. Świetnie opowiedziana obrazem w kadrach i tekstem w dymkach historia jest znakomitym sposobem na wprowadzenie dzieci w meandry historii świata, wielości sposobów narracji. Wszystkich tych, którzy mają problemy z czytaniem, zachęci do literatury. Badania pokazują bowiem, że towarzyszący tekstowi obraz podaje niezbędny kontekst przy problemach w nauce czytania. Ponadto komiks, jako wiekowy już gatunek literacki, może być punktem wyjścia do rozmowy o sztuce, także sztuce opowiadania.

3. Frida Nilsson, Prezent dla Cebulki

Adwentowa opowieść Fridy Nilsson tak naprawdę jest tekstem pozaczasowym, poruszającym ważne problemy społeczne - życiowe dylematy, wykraczające poza wyobrażenie o sielskim dzieciństwie: niepełna rodzina, posiadanie, uczciwość, miłość. Skandynawowie potrafią mówić o zagadnieniach ciężkiego kalibru bez moralizowania, a jednocześnie – posługując się prostym językiem – trafiają w istotę współczesnych dziecięcych dylematów. Prezent dla Cebulki to ważna lektura. Całostronicowe ilustracje zapewniają ciągłość między intymnym domowym czytaniem a wejściem w szkolną dekonstrukcję tekstu.

4. Joanna Olech, Pompon w rodzinie Fisiów

Historia zwariowanego smoka Pompona to wartko napisana opowieść z potężną dawką absurdalnego humoru. Smok bowiem nie słucha dorosłych, działa pod wpływem impulsu i ma do tego wszelkie prawo; nie jest bowiem człowiekiem. Jeśli literatura ma przede wszystkim bawić, Pompon w rodzinie Fisiów powinien znaleźć się w kanonie lektur dla najmłodszych. Joanna Olech doskonale czuje dziecięcą potrzebę zgrywy i potrafi mówić językiem bezpretensjonalnym, a przy tym doskonałą polszczyzną.

5. Roald Dahl, Matylda

Roald Dahl jest po stronie dzieci. Patrzy na świat dorosłych i odmalowuje go w krzywym zwierciadle. Tak krzywym, na jaki sobie niewątpliwie zasłużyli; na tyle krzywym, że dzieci bez problemów odczytają prześmiewczą konwencję, w której pobrzmiewa smutna prawda: dorośli rzadko traktują dzieci po partnersku i dla dobra obu stron należałoby ten fakt zmienić. Ta książka cały czas jest wyzwaniem dla współczesnej szkoły i współczesnej literatury dziecięcej – szkoły pełnej przemocy rzeczywistej i symbolicznej, literatury przesiąkniętej romantycznymi frazesami i moralizatorstwem.

1. Maurice Sendak, Tam, gdzie żyją dzikie stwory

Książka obrazkowa. Najbardziej chyba znana książka dla dzieci w USA, w Polsce wydana po raz pierwszy dopiero zupełnie niedawno. Urocza (ale z podtekstem) opowieść o niesfornym chłopcu, który ukarany za swe psoty zamknięciem w pokoju wyrusza w marzeniach w daleką podróż do krainy, gdzie żyją dzikie (i tak samo niesforne jak on!) stwory. Zostaje szybko ich królem, woli jednak – koniec końców – miłość mamy i ciepło rodzinnego domu. Wraca z ulgą do domu, gdzie czeka na niego ciepły posiłek.

2. Simms Taback, Płaszcz Józefa

Książka obrazkowa. Zabawna opowieść o Józefie, Żydzie z małej wioski, zapewne gdzieś na terenach polskich. Fragmenty swego zniszczonego płaszcza przerabia na coraz drobniejsze szczegóły garderoby – po kolei na kurtkę, marynarkę, kamizelkę, krawat, chustkę, a na końcu z dziurawego płaszcza zostaje tylko guzik… Książka ma bardzo ciekawe, przyciągające uwagę ilustracje, duży ładunek poczucia humoru realizujący się w „łańcuszkowej” strukturze opowiadania. Autor bardzo inteligentnie wykorzystał koncept edytorski książki-zabawki: w każdej stronie wycięte są okienka, widoczny w nich obraz fragmentów kolejnej strony komponuje się w jedną ilustrację. Książka sama w sobie może stanowić doskonałą zabawę, może również pomóc opowiedzieć o kulturze żydowskiej w Polsce przed II wojną światową (książka nie zawiera jednak jakiegokolwiek nawiązania do holokaustu).

3. Liliana Bardijewska, Zielony wędrowiec, il. Adam Kilian

Książka obrazkowa / bogato ilustrowane opowiadanie. Poetycka opowieść o wędrowaniu, szukaniu swojego miejsca na ziemi, szukaniu swojej własnej tożsamości, o potrzebie bycia „własnym” i oryginalnym. Szary stworek w szarej Stworii budzi się pewnego dnia i stwierdza, że jest… zielony. Wyrusza na poszukiwanie swojej zielonej krainy. Przemierza 6 kolorowych (błękitną, żółtą, pąsową… i inne) krain, aby w końcu powrócić do domu, do szarej Stworii.

4. Joanna Chmielewska, Niebieska niedźwiedzica, il. Jona Jung

Książka obrazkowa / bogato ilustrowane opowiadanie. W krainie niedźwiedzi rodzi się nagle niedźwiadek płci żeńskiej, który, inaczej niż wszyscy mieszkańcy, ma błękitne futro. Azul – bo tak rodzice ją nazwali – jest przez wszystkich odrzucana – nie ma z kim się bawić, nie może brać udziału w niedźwiedzich zawodach… Książka niesie w sobie silne wołanie o tolerancję, o akceptowanie inności. Pokazuje z jednej strony, ile krzywdy może każdej istocie wyrządzić odrzucenie, z drugiej zaś mówi o tym, że ile ci „inni” mogą wnieść do społeczności.

5. Małgorzata Strzałkowska, Zielony i Nikt, il. Piotr Fąfrowicz

Książka obrazkowa. Nikt żyje na dnie studni, co wieczór i noc obserwuje fragment nieba widoczny z dna swojego mieszkania. Jest zafascynowany zmianami postaci księżyca. Studnia jest jednak jego całym światem. Pewnego dnia w kręgu nad głową Nikta pojawia się znienacka twarz nieznajomego. To Zielony: uświadamia Niktowi istnienie wielkiego świata poza jego wilgotnym mieszkaniem, pomaga mu w końcu wyjść ze studni. Piękna ilustracja łączy się w tej książce z poetyckim, ale prostym tekstem. Dzięki polifonii obrazu i tekstu przesłanie o potrzebie poznawania, potrzebie zmiany może wybrzmieć w pełny, wspaniały sposób.

1. Aleksandra i Daniel Mizielińscy, Mapy

Mapy, bodaj najpopularniejsza za granicą polska książka obrazkowa, to świetny przykład non-fiction w odsłonie geograficznej. Wielkoformatowy atlas świata kryje nie tylko kontury map poszczególnych krajów, ale także mnóstwo ujętych w obrazki informacji o nich. Nad Mapami można spędzić godziny, oglądając niezliczone postacie, zwierzęta, przedmioty, fragmenty budowli, pojazdy oraz produkty żywnościowe, wchłaniając niejako przy okazji zestaw podstawowych haseł i symboli, z którymi nasza kultura kojarzy poszczególne fragmenty ziemskiego globu. Idealna książka do wszelkiego rodzaju warsztatów, lekcji bibliotecznych i innych przedsięwzięć edukacyjnych.

2. Maurice Sendak, Tam, gdzie żyją dzikie stwory

Piękna książka zmarłego niedawno Maurice'a Sendaka, klasyka amerykańskiej literatury dziecięcej, jest bez wątpienia jednym z kamieni milowych w rozwoju książki obrazkowej jako gatunku. Charakterystyczny wizerunek chłopca w przebraniu wilka oraz postacie otaczających go potworów na stałe zadomowiły się w imaginarium kultury zachodu. W Polsce książka została wydana niedawno, kilkadziesiąt lat po swojej amerykańskiej premierze. Historia Maksa, który za niegrzeczne zachowanie dostaje karę i zamknięty w pokoju odbywa morską podróż na wyspę zamieszkaną przez dzikie stwory, to opowieść ponadczasowa. Subtelna metaforyka i wielość poziomów interpretacyjnych do dziś skłaniają badaczy do coraz to nowych analiz. Jednocześnie Dzikie stwory są bardzo chętnie czytane przez dzieci.

3. Maciej Wojtyszko, Tajemnica szyfru Marabuta

Maciej Wojtyszko, nieco zapomniany jako pisarz, jest jednym z najlepszych polskich autorów fantastyki dla dzieci. Tajemnica szyfru Marabuta to powieść detektywistyczna dziejąca się w społeczności fantastycznych stworzeń znanych z powieści Bromba i inni. W typowy schemat fabularny, w którym detektyw i jego pomocnik odkrywają kolejne wskazówki prowadzące do rozwiązania kryminalnej zagadki, Wojtyszko wplata fundamentalne pytania o autentyczność i sztuczność, twórczość i odtwórczość, zmaga się z uniwersalnym problemem inności i wynikającego z niej wykluczenia, a czyni to w sposób prosty lecz bez upraszczania i banalizacji. Opowieść świetnie się wpisuje w popularny obecnie w kulturze kierowanej do dzieci trend zachęcający do filozofowania.

4. Iwona Chmielewska, Pamiętnik Blumki

Książki obrazkowe Iwony Chmielewskiej to dzieła sztuki ilustratorskiej i koncepcyjnej. W zasadzie każda jest w najwyższym stopniu godna polecenia. Pamiętnik Blumki jest szczególny o tyle, że porusza tematykę ważną w kontekście edukacji szkolnej – prezentuje Korczakowskie prawa dziecka. Tytułowa Blumka, wychowanka Domu Sierot, opisuje kolegów i koleżanki. W ilustracyjnym tle przemyka postać Janusza Korczaka w roli opiekuna, ojca i pomocnika, a w warstwie tekstowej pojawia się sformułowana przez niego lista praw dziecka, aktualna i godna refleksji także dzisiaj. Warstwa graficzna – jak zwykle u Chmielewskiej – jest mistrzowskim połączeniem artyzmu z jednej strony oraz zrozumiałego dla dziecięcego odbiorcy przekazu z drugiej.

1. Liliana Bardijewska, Dom ośmiu tajemnic

Opowieść o skrzyżowaniu dwóch światów: w starym domu mieszka Chłopak, który zazdrości przyszłym mieszkańcom budowanego apartamentowca. Stary dom kryje jednak tajemnice stopniowo odkrywane przez Chłopaka. Rzecz o poszukiwaniu korzeni i zakorzenieniu, tożsamości, małej ojczyźnie.

2. Guus Kuijer, Książka wszystkich rzeczy

Słynna na świecie opowieść o mieszkającym w Amsterdamie chłopcu, który widzi to, co bywa zakryte przed oczami innych. Trudne doświadczenia (tata bije mamę) skłaniają chłopca do głębokich refleksji z pogranicza metafizyki.

3. David Walliams, Babcia rabuś

Opowieść o relacjach pokoleniowych. Babcia, by zyskać aprobatę wnuka, pozoruje, że jest włamywaczem. Chłopak towarzyszy jej w realizacji rzekomych planów przestępczych. Groteska i parodia, utrzymane w stylu i klimacie dziecięcych „wygłupów”, splatają się z głęboką refleksją o odtrąceniu i samotności starego człowieka.

4. Anna Czerwińska-Rydel, Słońcem na papierze

Dowcipna opowieść o Kornelu Makuszyńskim – od najmłodszych po ostatnie lata życia. Napisana lekko, pozwala zrozumieć przeżycia pisarza, jego postawę i trudne doświadczenia, których nie oszczędził mu los.

5. Damir Miloš, Biały klaun

Chłopiec dotknięty daltonizmem spotyka w lesie niewidomego starca, który staje się dla niego mistrzem i powiernikiem. Chłopak jest synem cyrkowców, przygotowuje się do występu w roli klauna. Poetycka opowieść o poznawaniu i doświadczaniu życia, wkraczaniu w wiek adolescencji, o akceptacji siebie i szukaniu mądrości.

1. Paweł Beręsewicz, Czy wojna jest dla dziewczyn?, il. Olga Reszelska

Wzruszająca literatura faktu dla najmłodszych wydana w koedycji z Muzeum Powstania Warszawskiego. Książka pokazuje, jak wojna wkracza w dzieciństwo kilkuletniej Eli, która wkrótce poznaje smak konspiracji i rozumie, że faktycznie wojna nie jest dla dziewczyn, ponieważ w rzeczywistości jest dla nikogo. Siłą książki jest sposób opowiadania o wojnie – pełna prostoty narracja kilkulatki prowadzona z perspektywy dziecka, które niewiele rozumie i na swój sposób próbuje sobie objaśnić to, czego jest świadkiem. Fundacja „Cała Polska Czyta Dzieciom” zaliczyła ten utwór do grupy najlepszych książek ostatniego dziesięciolecia.

2. Brandon Mull, Baśniobór

Liczący już pięć tomów cykl fantasy dla dzieci i młodzieży. Można go polecić także dorosłym, w tym osobom zwykle niesięgającym po ten gatunek. W pierwszym rozdziale poznajemy rodzeństwo, które leniwie spędza czas w podróży do dziadków. Gdy już przybywają na miejsce, akcja nabiera tempa, nie sposób oderwać się od lektury. Znakomite połączenie świata realnego ze światem baśni i magicznych stworzeń. Wydawca zamieścił w książce propozycje tematów do dyskusji.

3. Iwona Chmielewska, Pamiętnik Blumki

W książce Iwony Chmielewskiej odnajdujemy – jak u Korczaka – niezwykły szacunek zarówno wobec bohaterów tego utworu, jak i wobec nas, czytelników i widzów. Książka w całości jest poetyckim katalogiem praw dziecka-człowieka, wykładnią całej niemal myśli Korczakowskiej. Do tej książki wraca się po wielekroć, by za każdym razem odnaleźć nowe motywy i akcenty. W warstwie słownej jest stylizowanym pamiętnikiem – opowieścią Blumki o dwanaściorgu dzieciach sfotografowanych wspólnie ze Starym Doktorem.

4. Renata Piątkowska, Wieloryb, il. Marcin Bruchnalski

Bohaterką książki jest Julka, z racji swej nadwagi przezywana przez rówieśników Wielorybem. Wiele dzieci boryka się z tym problemem, zwłaszcza, gdy w nie zawsze miły sposób uświadamiają im to koledzy i koleżanki. W każdym razie Julka vel Wieloryb to budząca sympatię dziewczynka – choć najgrubsza w klasie, jest niezwyciężona w przeciąganiu liny i w pojedynkach na rękę. Oczywiście Julka zazdrości mniejszym i zgrabniejszym koleżankom, ale z całych sił stara się znaleźć w sobie mnóstwo pozytywnych cech i lubi siebie taką, jaka jest. Książka Renaty Piątkowskiej, nagrodzona w konkursie im. Kornela Makuszyńskiego, jest pełna optymizmu i radości życia. Odzwierciedla to, co czuje osoba wyglądająca inaczej, wyśmiewana choćby za rude włosy, piegi na nosie, okulary. Warto polecić Wieloryba wszystkim. Jednym ku pokrzepieniu serc, innym ku refleksji, a zawsze do dyskusji.

5. Marcin Szczygielski, Czarownica piętro niżej, il. Magda Wosik

Powieści fantastyczne Marcina Szczygielskiego za każdym razem zaskakują czytelników. Tym razem autor wysyła swoją dziecięcą bohaterkę do domu zupełnie niezwyczajnej „ciabci”, czyli ciotecznej babci, gdzie na dziewczynkę czekają najprawdziwsze przygody. Stara kamienica, strych i ogród skrywają bowiem intrygujące tajemnice, które Maja stopniowo poznaje w towarzystwie m.in. dwójki mówiących zwierząt. Szczygielski stworzył bohaterkę na wzór Pippi: energiczną, rezolutną, taką, która nie boi się dać nauczkę koledze – łobuzowi ani na własną rękę badać tego, co zagadkowe i intrygujące. Pokazał też, że w XXI-wiecznym świecie telewizji i technologicznych zdobyczy cywilizacji wakacyjny wyjazd do miejsca pozbawionego tych luksusów wcale nie musi się wiązać z nudą: wyobraźnia, otwarty umysł i chęć przeżycia przygody zupełnie ich nie potrzebują.

1. Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera

Nieśmiertelność Przygód Tomka Sawyera polega na odwołaniu się do odwiecznych potrzeb dziecka: wolności, przygody i nieskrępowanej okiem dorosłych inwencji. Dlatego też, mimo wielu anachronizmów wynikających ze zmian technologicznych, powieść ta nie zestarzała się znacząco, a przygody Tomka elektryzują swoją dzisiejszą niedostępnością.

2. Marcin Szczygielski, Czarny młyn

Marcin Szczygielski jest najciekawszym współczesnym twórcą literatury dla dzieci wczesnoszkolnych, a Czarny młyn jedną z ciekawszych jego książek. Niepokojąca opowieść o grupce dzieci z wioski na uboczu głównego traktu komunikacyjnego gdzieś w Polsce zawiera w sobie niebywały ładunek emocji z pogranicza reportażu, science-fiction i powieści przygodowej. Motyw dzieci ratujących samotnie świat doskonale wpisuje się w tradycję literacką, jednocześnie przyczyniając się do wzmocnienia wizerunku „dzieci z siłą sprawczą”.

3. Michael Ende, Momo

Wydana w 1973 roku Momo okazała się książką profetyczną, nabierającą znaczenia z wiekiem. Historia dziecka, które ma uratować świat, jest doskonałym punktem wyjścia do dyskusji o współczesności, jednocześnie wspaniałą fantastyczną opowieścią o potędze człowieczeństwa.

4. David Almond, Dzikus, il. Dave McKean

Blue Baker w ramach terapii zajęciowej pisze książkę o chłopcu najdzikszym z najdzikszych. Dzięki temu ma odkryć „swojego wewnętrznego dzikusa”, czyli ból, żal, strach i wielką wściekłość na świat, który miał czelność zabrać ukochaną osobę, ojca. David Almond w swojej prozie mówi o rzeczach ostatecznych. Choć nie wyjaśnia śmierci, pozwala pomóc się z nią pogodzić, przynosi ukojenie. Doskonałym uzupełnieniem i kolejną linią narracyjną są ekspresyjne rysunki mistrza komiksu, Dave’a McKeana.

5. Guus Kuijer, Książka wszystkich rzeczy

Książka Guusa Kuijera, zdobywcy nagrody ALMA w 2012 roku, jest wyjątkową podróżą intelektualną. Można ją czytać na wielu poziomach, interpretować, szukając nowych tropów poprzez historię, religię, myśl społeczną – wyzwanie godne niejednego dorosłego. Dziecko w towarzystwie dorosłego, który podejmie się takiego wyzwania, może zatem odbyć podróż w nieznane mu dotąd rejony. Być może będą to rejony nieznane także jego przewodnikowi. Relacja Bóg – człowiek jest ważnym punktem wyjścia do dyskusji.

1. Iwona Chmielewska, Pamiętnik Blumki

Książka obrazkowa najważniejszej chyba dzisiaj polskiej autorki utworów tego typu. Opowieść obrazkowa o mieszkańcach żydowskiego domu dziecka prowadzonego przez Janusza Korczaka. Akcja rozgrywa się jeszcze przed wojną, ale uważny czytelnik znajdzie delikatne aluzje do strasznych wydarzeń, które wkrótce nastąpią. Pamiętnik Blumki stanowi delikatny i zarazem bardzo odpowiedni wstęp do opowiadania dzieciom o holokauście, o drugiej wojnie światowej. Ofiary ludobójstwa przestają być anonimowe – czytelnik poznaje Blumkę, Stefkę, Szynka, Ryfkę… swoich rówieśników, którzy są normalnymi dziećmi z wadami, zaletami, czasami dziwactwami. Książka nie epatuje okrucieństwem i przemocą. Jej największą siłą jest właśnie w miarę spokojna codzienność, o której czytelnik wie, że zostanie wkrótce bezpowrotnie zakłócona.

2. Gro Dahle, Włosy mamy

Bardzo ważna książka obrazkowa. Choć zapewne nie nadaje się dla wszystkich dzieci, powinna być czytana wraz z nauczycielem/opiekunem. Z pewnością nadaje się do stosowania jako część biblioterapii. Opowieść dotyka bardzo trudnego tematu – choroby psychicznej (depresji) rodzica. Autor umiał w bardzo piękny, poetycki i dyskretny sposób pokazać chorobę matki oraz przeżycia całej rodziny, w szczególności dziecka. Książkę zamyka pozytywne, zostawiające nadzieję rozwiązanie.

3. Guus Kuijer, Książka wszystkich rzeczy

Powieść dla starszych dzieci / młodszych nastolatków (zapewne raczej dla 6-klasistów!). Akcja książki dzieje się w powojennej Holandii. Thomas, jego starsza siostra i matka żyją w cieniu domowego tyrana, ojca, który regularnie ich bije. Rządy twardej (i bolesnej) ręki motywuje dewocyjną religijnością. Książka jest rodzajem pamiętnika prowadzonego przez głównego bohatera, a zarazem historią narastającego sprzeciwu wobec niesprawiedliwości i przemocy. Rodzeństwo – także dzięki pomocy sąsiadki i ciotki – zaczyna rozumieć, że prawo do przemocy, które ojciec sobie uzurpuje, nie ma żadnych podstaw. Wbrew pozorom powieść nie jest antyreligijna – chłopiec głęboko przeżywa swoją wiarę. Dojrzewa jednak przede wszystkim do zrozumienia, że przemoc nie może mieć żadnego uzasadnienia. Powieść jest bardzo wzruszająca, jakkolwiek została napisana zaskakująco lekkim tonem, a patos bywa umiejętnie przełamywany przez elementy humorystyczne.

4. Shaun Tan, Przybysz

Graphic novel – książka składa się wyłącznie z ilustracji, brak w niej choćby jednego słowa. Przeznaczona zdecydowanie dla dzieci z najstarszych klas szkoły podstawowej. W pierwszej warstwie opowiada o emigracji, o ucieczce przed złym losem, przed nieszczęściem. Na nieco głębszym poziomie lektury jest to wspaniała, humanistyczna opowieść o nadziei, miłości rodzinnej, ale także o „inności” oraz ludzkiej umiejętności przetrwania. Główny bohater wyjeżdża ze swego kraju do obcego państwa, gdzie wszystko jest dziwne i inne. Pracowitość, siła woli, ale przede wszystkim pomoc dobrych ludzi pomagają mu wytrwać i sprowadzić „ze starego kraju” rodzinę.

5. Aaron Frisch, Czerwony Kapturek w wielkim mieście, il. Roberto Innocenti

Książka obrazkowa. Próba ponownego, uwspółcześnionego odczytania opowieści o Czerwonym Kapturku. Dziewczynka w drodze do babci musi się przedrzeć przez różne niebezpieczeństwa, jakie czyhają na dziecko w wielkim mieście… Z jednej strony ta publikacja może pokazać dzieciom, że bajki i baśnie pod staromodnym sztafażem kryją przesłania ważne również dzisiaj. Z drugiej zaś – opowieść Frischa można wykorzystać jako pomoc dydaktyczną pokazującą uczniom, czego dziecko powinno unikać w „dżungli miasta”.

1. Marcin Szczygielski, Omega

Marcin Szczygielski jest obecnie najlepszym polskim autorem fantastyki dla niedorosłych odbiorców. Omega, jego młodzieżowy debiut, opisuje przygodę Joanny, która w dniu swoich dwunastych urodzin dostaje się do dziwnej gry komputerowej. Przechodząc kolejne poziomy, odwiedza rozmaite miejsca, z których każde jest związane z jej życiem. Powolnemu odkrywaniu reguł gry towarzyszy wykuwanie własnej tożsamości, o którą, jak się okazuje, przyjdzie jej stoczyć finalną bitwę. Powieść obfituje w liczne zwroty akcji, które nadają jej zawrotne tempo znakomicie korespondujące z dynamiką charakterystyczną nie tylko dla gry komputerowej, ale i dla współczesnego świata.

2. J.K. Rowling, seria o Harrym Potterze

Serii o Harrym Potterze przedstawiać szczególnie nie trzeba. Wystarczy nadmienić, że w badaniach czytelnictwa dzieci i młodzieży od wielu lat zajmuje poczesną pozycję wśród lektur własnego wyboru, a badacze uważają ją za przełomową dla całego systemu literatury dla młodych odbiorców. Arcyciekawe przygody młodego czarodzieja stanowią trudną do przecenienia platformę porozumienia między dorosłym (nauczycielem, bibliotekarzem, rodzicem) a młodym czytelnikiem, któremu towarzyszyć mogą przez czas dłuższy, ponieważ tytułowy bohater rośnie i dojrzewa: jedenastolatek, którego poznajemy na początku tomu pierwszego pod koniec siedmioksięgu jest niemal dorosły. Z problemami i radościami, które przeżywa na marginesie fundamentalnych dla fabuły serii zmagań ze złem, bez trudu identyfikują się dzieci niezależnie od szerokości geograficznej, o czym świadczy globalna skala popularności powieści brytyjskiej autorki.

3. Neil Gaiman, Księga cmentarna

Neil Gaiman to jeden z najbardziej cenionych pisarzy fantastyki, tworzących zarówno dla dorosłych, jak i dla niedorosłych czytelników. Księga cmentarna jest znakomitą literacko, bardzo ciekawą powieścią fantasy – nowoczesną wersją klasycznej Księgi dżungli Kiplinga. Główny bohater, niczym współczesny Mowgli, cudem unika śmierci z rąk złoczyńcy, a opiekę i azyl znajduje wśród naturalnych mieszkańców pobliskiego cmentarza, czyli duchów. Proces wychowawczy chłopca przebiega w związku z tym niestandardowo, lecz inność ta daje mu wiedzę i siłę, dzięki której nie tylko pokonuje zagrażające mu zło, ale (znów tak jak Mowgli) odważnie wkracza w dorosłe życie czekające na niego poza bramami cmentarza. Intertekstualny dialog, jaki Księga cmentarna nawiązuje z Księgą dżungli czyni z niej świetny materiał do wprowadzenia dziecięcych odbiorców w zagadnienia z dziedziny teorii literatury.

4. Astrid Lindgren, Ronja, córka zbójnika

Ostatnie dzieło Astrid Lindgren to znakomita powieść fantastyczna, ponadczasowa klasyka literatury dla dzieci. Historia Ronji, córki herszta zbójców wychowanej w warownym zamku otoczonym przez las pełen magicznych stworzeń, to mądra i subtelna opowieść o więzi między dzieckiem i rodzicem, radosnej i trudnej zarazem. Odważne zmagania bohaterki z niebezpieczeństwami, trudnościami, a także z własnym ojcem składają się na opowieść o dorastaniu i związanej z nim potrzebie wolności.

5. Tove Jansson, Zima Muminków

Muminek budzi się pewnego dnia w środku zimy i stwierdza, że nie poznaje otaczającej go rzeczywistości, którą dotąd znał wyłącznie w letniej szacie. Mama śpi i po raz pierwszy w jego życiu nie reaguje na próbę kontaktu. Z problemami i wyzwaniami, które napotyka, zgłębiając tajemnice zimowego świata, Muminek musi poradzić sobie sam. Jest to opowieść o znanym każdemu, a zwłaszcza dzieciom, poczuciu wyobcowania wobec zmian, która dzięki znakomitej, wnikliwej narracji Tove Jansson zyskuje walor terapeutyczny. Jak wszystkie arcydzieła literatury dla dzieci, podoba się zarówno młodym, jak i dorosłym czytelnikom, dzięki czemu łączy pokolenia.

6. Shaun Tan, Przybysz

Shaun Tan to australijski artysta, którego niezwykłe książki obrazkowe zdobywają nagrody w najbardziej prestiżowych konkursach. Absolutnie każdy jego utwór jest godny polecenia. Przybysz reprezentuje szczególny typ książki obrazkowej – pozbawiony jest całkowicie warstwy tekstowej (jedynym słowem jest w nim tytuł). Narracja prowadzona wyłącznie obrazem zyskuje olbrzymi potencjał interpretacyjny, jest zatem świetnym punktem wyjścia do rozmowy, której tematyka jest na wskroś aktualna. Przybysz przedstawia bowiem historię przenosin z jednego kraju do innego i wszystkich związanych z tym przeżyć: lęku, poczucia obcości, braku zrozumienia, trudnej adaptacji do nowych warunków. Przybyszem jest tu nie tylko bohater, ale i czytelnik, który musi nauczyć się reguł i zasad kompletnie obcej rzeczywistości pokazanej za pomocą wieloznacznych obrazów, bez pomocy objaśniającego tekstu. Zabieg ten skutecznie uwrażliwia i skłania do refleksji nad losem „przybyszów” – tych historycznych i tych współczesnych.